អរិយធម៌ខ្មែរ ដែលរីកដុះដាលនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពីសតវត្សទី៩ ដល់សតវត្សទី១៥ ល្បីល្បាញដោយសារស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍។ ប្រាសាទដែលត្រូវបានសាងសង់ក្នុងសម័យកាលនេះ ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្តដ៏ល្បីលើពិភពលោក មិនត្រឹមតែជាអច្ឆរិយវត្ថុស្ថាបត្យកម្មប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងមានសារសំខាន់ខាងសាសនា និងជានិមិត្តរូបយ៉ាងជ្រាលជ្រៅផងដែរ។ ចំណុចកណ្តាលនៃនេះគឺជាតំណាងនៃភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាចំណុចកណ្ដាលចក្រវាឡក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា និងពុទ្ធសាសនា ដែលត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងនៅក្នុងការរចនាប្រាសាទខ្មែរ។ លើសពីនេះ និមិត្តរូប និងការតំរង់ទិសដោយប្រុងប្រយ័ត្នដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងស្ថាបត្យកម្មនៃសំណង់ពិសិដ្ឋទាំងនេះ។ អត្ថបទនេះពន្យល់ពីសារៈសំខាន់នៃភ្នំព្រះសុមេរុក្នុងការរចនាប្រាសាទខ្មែរ ក៏ដូចជាការប្រើប្រាស់និមិត្តរូប និងការតំរង់ទិសក្នុងការបង្កើតប្រាសាទដ៏អស្ចារ្យទាំងនេះ។
រចនាប្រាសាទខ្មែរ៖ ភ្នំព្រះសុមេរុ
ការរចនាស្ថាបត្យកម្មរបស់អរិយធម៌ខ្មែរ ទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីជំនឿហិណ្ឌូ និងពុទ្ធសាសនា ជាពិសេសជំនឿនៃភ្នំព្រះសុមេរុ។ តាមទំនៀមទំលាប់ទាំងនេះ ភ្នំព្រះសុមេរុត្រូវបានចាត់ទុកថាជាចំណុចកណ្ដាល ឬផ្ចិតនៃចក្រវាឡខាងរូបកាយ ខាងរូបិយ(នៃបរមតវិជ្ជាស្ដីពីការពិតក្នុងធម្មជាតិ) និងខាងវិញ្ញាណ។ ប្រាសាទខ្មែរតែងតែធ្វើយកលំនាំតាមភ្នំដ៏ពិសិដ្ឋនេះ ដោយមានទីសក្ការៈកណ្តាលតំណាងឱ្យកំពូលភ្នំ និងថែវខាងក្រោមជុំវិញជានិមិត្តរូបនៃថែវខាងក្រោម។ រចនាសម្ព័ន្ធលំដាប់នៃប្រាសាទទាំងនេះមិនត្រឹមតែឆ្លុះបញ្ចាំងពីឋានានុក្រមបែបធម្មជាតិនៃសកលលោកប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងបម្រើជាស្ពានរវាងអាណាចក្រលើផែនដី និងទេវៈផងដែរ។
ប្រាសាទអង្គរវត្តដែលជានិមិត្តរូបបំផុតនៃប្រាសាទខ្មែរ ជាឧទាហរណ៍ទស្សនវិជ្ជារចនានេះ។ ប្រាង្គកណ្តាលទាំងប្រាំរបស់វាត្រូវបានរៀបចំឱ្យស្រដៀងនឹងកំពូលភ្នំព្រះសុមេរុ។ ប្រាសាទនេះត្រូវបានហ៊ុំព័ទ្ធដោយគូទឹក និងជញ្ជាំង ដែលតំណាងឱ្យមហាសមុទ្រ និងភ្នំ ដែលយោងទៅតាមទេវកថា ឡោមព័ទ្ធភ្នំបរិសុទ្ធ។ ការកម្សាន្ដជានិមិត្តរូបនៃភ្នំព្រះសុមេរុនេះ បម្រើជាការរំលឹកអំពីលំដាប់នៃចក្រវាឡ និងការភ្ជាប់ទំនាក់ទំនងរវាងស្តេច ដែលតែងតែចាត់ចែងប្រាសាទទាំងនេះ និងទេវៈ។
ប្រាសាទបាយ័ន ដែលជាស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មមួយទៀតពីអាណាចក្រខ្មែរ ក៏រួមបញ្ចូលនិមិត្តរូបភ្នំព្រះសុមេរុផងដែរ។ ទីសក្ការៈកណ្តាលរបស់វាដែលធ្លាប់ជាកន្លែងសម្រាប់ព្រះពុទ្ធបដិមាដ៏ធំមួយឡើងលើផុតពីសំណង់ផ្សេងទៀត ដែលជានិមិត្តរូបនៃកំពូលភ្នំ។ ទាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត និងបាយ័ន ការរចនាប្រាសាទតំណាងឱ្យភ្នំព្រះសុមេរុ មានបំណងពណ៌នាប្រាសាទថាជាចំណុចកណ្ដាល ឬផ្ចិតនៃចក្រវាឡ និងជាទីកន្លែងដែលទេវៈគង់នៅ។
ការប្រើជានិមិត្តរូប និងយកលំនាំតាមក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ
ការប្រើប្រាស់ជានិមិត្តរូបបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរចនាប្រាសាទខ្មែរ។ ចាប់ពីប្លង់រហូតដល់ចម្លាក់លៀននៅលើជញ្ជាំង គ្រប់ធាតុទាំងអស់សុទ្ធតែមានអត្ថន័យជានិមិត្តរូប។ ជាឧទាហរណ៍ ការតំរង់ទិសនៃប្រាសាទត្រូវបានគ្រោងទុកយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន យោងទៅតាមចលនានៃរូបកាយទិព្វ។ ប្រាសាទខ្មែរភាគច្រើនបែរមុខទៅទិសខាងកើត ទិសនៃព្រះអាទិត្យរះ ដែលជានិមិត្តរូបនៃការចាប់ផ្តើមជីវិត ហើយមានទំនាក់ទំនងជាមួយព្រះសិវៈហិណ្ឌូ។ ការតំរង់ទិសនេះក៏ធានាថា ប្រាសាទត្រូវបានបំភ្លឺដោយពន្លឺពេលព្រឹក ដោយបន្ថែមសារៈសំខាន់ខាងវិញ្ញាណរបស់វាផង។
ការប្រើប្រាស់និមិត្តរូបអាចត្រូវបានគេមើលឃើញបន្ថែមទៀតនៅក្នុងចម្លាក់ដ៏ស្មុគស្មាញដែលតុបតែងតាមជញ្ជាំងប្រាសាទខ្មែរ ជំនឿទាំងនេះជារឿយៗបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពពីទេវកថាហិណ្ឌូ និងពុទ្ធសាសនា ដោយបម្រើជាតំណាងដែលមើលឃើញនៃជំនឿដែលពួកគេរួមបញ្ចូល។ ជាឧទាហរណ៍ ចម្លាក់លៀនប្រាសាទដ៏ល្បីនៃប្រាសាទអង្គរវត្ត បង្ហាញពីភាគពីមហាភារតៈ និងរាមាយណៈ រួមជាមួយនឹងឈុតអប្សរាទិព្វ និងជីវិតប្រចាំថ្ងៃក្នុងអាណាចក្រខ្មែរ។ ការលាយបញ្ចូលគ្នានៃសាសនា និងលោកិយនេះ បង្ហាញពីតួនាទីសំខាន់នៃសាសនានៅក្នុងជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។
ជាងនេះទៅទៀត ការតំរង់ទិសនៃប្រាសាទមិនត្រឹមតែត្រូវបានដឹកនាំដោយគោលការណ៍សាសនាប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងដោយការពិចារណាជាក់ស្តែងទៀតផង។ ទីតាំងនៃបង្អួច ច្រកទ្វារ និងទីធ្លាត្រូវបានគណនាយ៉ាងប្រុងប្រយ័ត្ន ដើម្បីបង្កើនប្រសិទ្ធភាពលំហូរខ្យល់ និងពន្លឺ បង្កើតបរិយាកាសផាសុកភាពសម្រាប់អ្នកថ្វាយបង្គំ និងអ្នកទស្សនា។ ការរួមបញ្ចូលប្រកបដោយការគិតគូរនៃនិមិត្តរូប និងការអនុវត្តជាក់ស្តែងនេះ គឺជាសក្ខីភាពមួយចំពោះចំណេះដឹងផ្នែកស្ថាបត្យកម្មកម្រិតខ្ពស់នៃអរិយធម៌ខ្មែរ។
កេរដំណែលស្ថាបត្យកម្មរបស់អរិយធម៌ខ្មែរ គឺជាសក្ខីភាពមួយចំពោះការយល់ដឹងដ៏ជ្រាលជ្រៅរបស់វាអំពីចក្រវាឡ និមិត្តរូប និងទិសលំហ។ ការរចនាប្រាសាទរបស់ពួកគេ ដោយមានភ្នំព្រះសុមេរុនៅស្នូល ឆ្លុះបញ្ចាំងពីសេចក្តីប្រាថ្នារបស់ពួកគេក្នុងការបញ្ចូលលំដាប់ចក្រវាឡ និងបង្កើតលំហមួយដែលមនុស្ស និងអាណាចក្ររបស់ទេវៈចូលគ្នា។ ការប្រើប្រាស់និមិត្តរូបដោយប្រុងប្រយ័ត្ន ក្នុងការតំរង់ទិស និងការតុបតែងប្រាសាទទាំងនេះ បង្ហាញបន្ថែមទៀតអំពីភាពប៉ិនប្រសប់ និងជម្រៅនៃអត្ថន័យដែលមានក្នុងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ។ សំណង់ដ៏ពិសិដ្ឋទាំងនេះឈរជាការគោរពចំពោះសមិទ្ធិផលខាងវិញ្ញាណ និងសិល្បៈនៃអរិយធម៌ខ្មែរ ដោយផ្តល់ការយល់ដឹងអំពីទស្សនៈពិភពលោករបស់ពួកគេ និងបន្តទាក់ទាញ និងបំផុសគំនិតដល់មនុស្សជំនាន់ក្រោយ។
