អរិយធម៌ខ្មែរ ដែលរីកដុះដាលនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ពីសតវត្សទី៩ ដល់សតវត្សទី១៥ បានបន្សល់ទុកនូវកេរដំណែលនៃស្នាដៃស្ថាបត្យកម្មដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍។ ពីភាពអស្ចារ្យនៃព្រះបរមរាជវាំង ដល់ភាពសាមញ្ញនៃគេហដ្ឋាន ប្រជាជនខ្មែរបានបង្ហាញពីសមត្ថភាពដ៏អស្ចារ្យក្នុងការសម្របតាមបច្ចេកទេសសាងសង់របស់ពួកគេទៅនឹងបរិស្ថាន និងតម្រូវការរបស់សង្គម។ អត្ថបទនេះនឹងស្វែងយល់អំពីស្ថាបត្យកម្មផ្នែកអាណាចក្រនៃអរិយធម៌ខ្មែរ ដោយផ្តោតទៅលើព្រះបរមរាជវាំង និងលំនៅឋានដែលមានការប្រែប្រួលតាមតំបន់ផ្សេងៗគ្នា។
ព្រះបរមរាជវាំងក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ
ព្រះបរមរាជវាំងនៃអរិយធម៌ខ្មែរគឺជាការឆ្លុះបញ្ចាំងពីទ្រព្យសម្បត្តិ និងអំណាចរបស់ស្តេចខ្មែរ។ រាជវាំងទាំងនេះត្រូវបានសាងសង់ជាញឹកញាប់នៅក្នុងបរិវេណនៃកំពែងក្រុងអង្គរធំ ដែលជារាជធានីនៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ព្រះបរមរាជវាំងត្រូវបានសាងសង់ដោយប្រើការបញ្ចូលគ្នានៃឥដ្ឋ ថ្មបាយក្រៀម និងថ្មភក់ ដោយមានចម្លាក់លិប និងចម្លាក់លោតដ៏ប្រណិត តុបតែងជញ្ជាំង។ ប្លង់នៃវាំងត្រូវបានរៀបចំឡើងដើម្បីឆ្លុះបញ្ចាំងពីចក្រវាឡនៃសាសនាហិណ្ឌូ ដោយប្រាង្គកណ្តាលតំណាងឱ្យភ្នំព្រះសុមេរុ ដែលជាលំនៅរបស់ព្រះ។
ព្រះបរមរាជវាំងដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ គឺព្រះបរមរាជវាំងអង្គរធំ ដែលត្រូវបានសាងសង់ឡើងដោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ នៅចុងសតវត្សទី១២។ ព្រះបរមរាជវាំងគឺជាសំណង់ដ៏ធំទូលាយដែលមានអគារជាច្រើនរួមទាំងប្រាសាទ ភិមានអាកាស ដែលគេជឿថាជាប្រាសាទឯកជនរបស់ស្តេច។ ព្រះរាជវាំងក៏មានសាលប្រជុំធំផងដែរ ដែលព្រះមហាក្សត្រនឹងមានអ្នកស្ដាប់បង្គាប់ច្រើន និងទទួលឥស្សរជនបរទេសផង។
ព្រះបរមរាជវាំងមិនត្រឹមតែជាលំនៅរបស់ស្តេច និងគ្រួសាររបស់ព្រះអង្គប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលរដ្ឋបាលនៃអាណាចក្រផងដែរ។ ព្រះរាជវាំងត្រូវបានហ៊ុំព័ទ្ធដោយគូទឹក ដែលផ្តល់ទាំងការការពារ និងប្រភពទឹកសម្រាប់សួនច្បារ និងអាងទឹករបស់ព្រះរាជវាំង។ សួនច្បារគឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃបរិវេណព្រះបរមរាជវាំង ដោយមានស្រះឈូក ទីមានទឹកបាញ់ចេញ និងស្មៅជាគ្រឿងលម្អបន្ថែមភាពស្រស់ស្អាតនៃតំបន់ជុំវិញ។
ផ្ទះតាមភូមិនៅទូទាំងតំបន់
ខណៈរាជវាំងជាសក្ខីភាពបញ្ជាក់ពីទ្រព្យសម្បត្តិ និងអំណាចរបស់ស្ដេចខ្មែរ ផ្ទះសំបែងរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាការឆ្លុះបញ្ចាំងពីជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ពួកគេ។ ផ្ទះទាំងនេះត្រូវបានសាងសង់ដោយប្រើសម្ភារៈដែលមានក្នុងស្រុកដូចជា ឈើ ឫស្សី និងស្បូវនោះ។ ការរចនាផ្ទះមានភាពខុសគ្នានៅតាមតំបន់ផ្សេងគ្នា ដោយតំបន់នីមួយៗមានរចនាបថសំណង់ប្លែកពីគ្នា។ ប្រភេទផ្ទះខ្មែរ
នៅតំបន់ជនបទនៃអរិយធម៌ខ្មែរ គេហដ្ឋានជាធម្មតាត្រូវបានសង់នៅលើជើងសរសរដើម្បីការពារការជន់លិចក្នុងរដូវវស្សា។ ផ្ទះទាំងនោះមានដំបូលប្រក់ស័ង្កសី ឬក្បឿង ដែលជួយធ្វើឱ្យផ្ទៃខាងក្នុងត្រជាក់ក្នុងអាកាសធាតុក្តៅ។ ជញ្ជាំងធ្វើពីឫស្សីត្បាញដោយប្រក់ស្បូវសម្រាប់ដំបូល។ ផ្ទះជាច្រើនត្រូវបានសាងសង់ជាក្រុម ដោយក្រុមនីមួយៗមានផ្ទះជាច្រើនទៀតដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់គ្រួសារធំ (កូន ចៅ ពុកម្ដាយ យាយតា)។
នៅក្នុងទីក្រុង មានផ្ទះភាគច្រើនមានជញ្ជាំងរៀបដោយឥដ្ឋ ឬថ្ម។ ផ្ទះទាំងនេះ ជាញឹកញាប់ត្រូវបានសាងសង់នៅកណ្តាល ទីធ្លាជុំវិញដោយមានចន្លោះចំហរ។ ការរចនានេះអនុញ្ញាតឱ្យមានខ្យល់ធម្មជាតិចេញចូល និងផ្តល់កន្លែងខាងក្រៅបែបឯកជនសម្រាប់អ្នករស់នៅ។ ដំបូលត្រូវបានប្រក់ក្បឿង ដោយមានចម្លាក់ក្បាច់យ៉ាងប៉ិនប្រសប់នៅលើសំយ៉ាបផ្ទះ និងហោជាង ដែលឆ្លុះបង្ហាញលំនាំនៃព្រះបរមរាជវាំងមកលើស្ថាបត្យកម្មក្នុងទីក្រុង។
ស្ថាបត្យកម្មខាងអាណាចក្រនៃអរិយធម៌ខ្មែរ ចាប់តាំងពីព្រះបរមរាជវាំងធំៗ រហូតដល់លំនៅឋានបែបសាមញ្ញ ផ្តល់នូវការយល់ដឹងដ៏គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ដល់ជីវិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។ ព្រះបរមរាជវាំងគឺជានិមិត្តរូបនៃអំណាច និងទ្រព្យសម្បត្តិរបស់ស្តេចខ្មែរ ចំណែកផ្ទះសង់លើសរសរបានឆ្លុះបញ្ចាំងពីជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជនសាមញ្ញ។
