អរិយធម៌ខ្មែរដែលបានផុសឡើងក្នុងសតវត្សទី៩ គឺជាអរិយធម៌ដ៏វិសេសវិសាលបំផុតមួយ និងស្ថិតស្ថេរបំផុតនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍។ ដោយសារប្រាសាទដ៏អស្ចារ្យ និងវិស្វកម្មធារាសាស្ត្រជឿនលឿន ជនជាតិខ្មែរក៏ត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលនៅតែជាសាសនាលេចធ្លោនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាសព្វថ្ងៃនេះ។ ប្រាសាទ ឬវត្ត មិនមែនគ្រាន់តែជាសំណង់សាសនាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងបម្រើជាចំណុចកណ្តាលនៃជីវិតភូមិ ដោយដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់នៅក្នុងសង្គម ការអប់រំ និងខាងវិញ្ញាណនៃសហគមន៍។ អត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់ពីសារៈសំខាន់នៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ និងតួនាទីស្នូលនៃប្រាសាទនៅក្នុងជីវិតតាមភូមិ។
អរិយធម៌ខ្មែរ៖ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ
អរិយធម៌ខ្មែរ ដែលភាគច្រើនជាហិណ្ឌូនៅដំណាក់កាលដំបូង បានឃើញការផ្លាស់ប្តូរបន្តិចម្តងៗឆ្ពោះទៅកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៣។ ការផ្លាស់ប្តូរនេះមិនមែនគ្រាន់តែជាសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏មានសង្គម និងនយោបាយផងដែរ ដោយសារព្រះពុទ្ធសាសនាបានផ្តល់នូវផ្លូវដែលអាចចូលទៅដល់ការសម្រេចបានខាងវិញ្ញាណជាងពិធីសាសនាព្រាហ្មណ៍នៃព្រហ្មញ្ញសាសនា។ ភាពសាមញ្ញ និងភាពរួមបញ្ចូលនៃការបង្រៀនបែបថេរវាទបានដក់ជាប់នឹងមនុស្សទូទៅ ដែលនាំឱ្យមានការទទួលយកយ៉ាងទូលំទូលាយ។ ការគាំទ្រព្រះពុទ្ធសាសនាដោយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបានពង្រឹងឋានៈរបស់ខ្លួនកាន់តែរឹងមាំឡើងដោយប្រាសាទដ៏មហិមាត្រូវបានគេសាងសង់ជានិមិត្តរូបនៃសាសនា និងអំណាច។
ការសង្កត់ធ្ងន់របស់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទលើការត្រាស់ដឹងផ្ទាល់ខ្លួនតាមរយៈការធ្វើសមាធិ និងការរស់នៅប្រកបដោយសីលធម៍បានចូលដក់ជាប់នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។ ព្រះសង្ឃត្រូវបានគេគោរពថាជាអ្នករក្សាសិទ្ធិអំណាចសីលធម៌ ហើយការបង្រៀនរបស់ពួកគេបានជួយសម្រួលដល់ជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។ គោលគំនិតព្រះពុទ្ធសាសនានៃការធ្វើកុសលតាមរយៈអំពើសប្បុរស និងការកសាងប្រាសាទបានក្លាយជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃវប្បធម៌ខ្មែរ ដែលឆ្លុះបញ្ចាំងពីភាពអស្ចារ្យនៃសំណង់ដូចជាប្រាសាទអង្គរវត្ត និងប្រាសាទបាយ័ន។
នៅពេលដែលព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទមានការរីកចំរើន វាក៏បានរួមចំណែកដល់ការអភិវឌ្ឍន៍បញ្ញា និងសិល្បៈនៃអរិយធម៌ខ្មែរផងដែរ។ ព្រះសង្ឃស្ថិតក្នុងចំណោមសមាជិកអក្ខរកម្មមួយចំនួននៃសង្គម ហើយវត្តអារាមនានាបានបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការសិក្សា ដែលជាកន្លែងដែលគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក និងគម្ពីរពុទ្ធសាសនាផ្សេងទៀតត្រូវបានសិក្សា និងរក្សាទុក។ ចម្លាក់ដ៏ប្រណិត និងចម្លាក់លៀនប្រណិតដែលត្រូវបានរកឃើញនៅក្នុងប្រាសាទខ្មែរ ជារឿយៗបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពពីជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធ និងរឿងនិទាន បង្ហាញពីការរួមបញ្ចូលយ៉ាងស៊ីជម្រៅនៃព្រះពុទ្ធសាសនាទៅក្នុងសិល្បៈ និងស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ។
ប្រាសាទ (វត្ត) : មជ្ឈមណ្ឌលនៃជីវិតតាមភូមិ
នៅតាមជនបទនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលរចនាសម្ព័នភូមិបុរាណនៅតែស្ថិតស្ថេរ វត្តគឺជាបេះដូងនៃសហគមន៍។ កំពូលដ៏ខ្ពស់របស់វា ជាធម្មតាជាចំណុចខ្ពស់បំផុតនៅក្នុងភូមិ បម្រើជាទាំងភ្លើងនាំផ្លូវខាងវិញ្ញាណ និងជាកន្លែងប្រមូលផ្តុំសម្រាប់អ្នកភូមិ។ វត្តមិនត្រឹមតែជាកន្លែងសម្រាប់ថ្វាយបង្គំ និងសមាធិប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់ការអប់រំ ដែលកុមាររៀនអាន និងសរសេរ ហើយព្រះសង្ឃក៏បង្រៀនសីលធម៌ផងដែរ។
វត្តមានរៀបចំពិធីផ្សេងៗក្នុងសហគមន៍ ចាប់តាំងពីពិធីប្រពៃណីដល់ពិធីបុណ្យក្នុងស្រុក។ ពួកគេជាឆាកសម្រាប់ព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗក្នុងជីវិតដូចជាពិធីមង្គលការ បុណ្យសព និងពិធីបំបួសព្រះសង្ឃថ្មី។ ទិដ្ឋភាពរួមនៃវត្ត ពង្រឹងចំណងសាមគ្គីភាពសង្គម នៅពេលដែលអ្នកភូមិមកជួបជុំគ្នាក្នុងពិធីបុណ្យ ប្រគេនចង្ហាន់ដល់ព្រះសង្ឃ និងចូលរួមក្នុងសកម្មភាពបុណ្យដែលចាំបាច់សម្រាប់សុខុមាលភាពខាងវិញ្ញាណរបស់ពួកគេ។
ជាងនេះទៅទៀត វត្តតែងតែធ្វើជាជម្រកសម្រាប់ជនងាយរងគ្រោះ ផ្តល់ទីជម្រក និងជំនួយដល់មនុស្សចាស់ មនុស្សឈឺ និងកុមារកំព្រា។ វាជាកន្លែងដែលសុខុមាលភាពសង្គមរបស់សហគមន៍ត្រូវបានដោះស្រាយ ហើយជាកន្លែងដែលព្រះសង្ឃដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការសម្របសម្រួលជម្លោះ និងផ្តល់ការណែនាំ។ ក្នុងគ្រាមានវិបត្តិ ទីធ្លាវត្តអាចប្រែក្លាយទៅជាមជ្ឈមណ្ឌលសម្រាប់កិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងសង្គ្រោះ ដែលបង្ហាញពីសារៈសំខាន់ចម្រុះរបស់វត្តក្នុងជីវភាពរស់នៅភូមិ។
ការឱបក្រសោបនៃអរិយធម៌ខ្មែរនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានបន្សល់ទុកនូវសញ្ញាណដែលមិនអាចលុបបាននៅក្នុងសង្គមកម្ពុជា ដោយវត្តនៅតែជាស្ថាប័នកណ្តាលនៅក្នុងជីវិតភូមិ។ ពីតួនាទីរបស់ខ្លួនក្នុងការប្រតិបត្តខាងវិញ្ញាណ និងការអប់រំដល់ការរួបរួមសហគមន៍ និងសុខុមាលភាពសង្គម វត្តក៏តំណាងឱ្យកេរដំណែលអចិន្ត្រៃយ៍នៃអរិយធម៌ខ្មែរ និងឥទ្ធិពលយ៉ាងជ្រាលជ្រៅនៃព្រះពុទ្ធសាសនាលើអត្តសញ្ញាណវប្បធម៌របស់វា។ នៅពេលដែលប្រទេសកម្ពុជាបន្តវិវឌ្ឍ វត្តឈរជាសក្ខីភាពនៃភាពធន់ និងការសម្របខ្លួននៃវប្បធម៌ខ្មែរ ជញ្ជាំងដ៏ពិសិដ្ឋរបស់វាធ្វើជាសាក្សីចំពោះអរិយធម៌ដែលបានផ្លាស់ប្តូរជាច្រើនសតវត្ស ខណៈពេលដែលនៅតែមានឫសគល់យ៉ាងរឹងមាំនៅក្នុងមរតកខាងវិញ្ញាណរបស់វា។
