អរិយធម៌ខ្មែរដែលរីកចម្រើននៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ពីសតវត្សទី៩ ដល់សតវត្សទី១៥ ត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ ទម្រង់បែបបទនៃព្រះពុទ្ធសាសនានេះ ដែលសង្កត់ធ្ងន់លើការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធបែបប្រវត្តិសាស្ត្រ និងការបានត្រាស់ដឹង បានក្លាយជាការអនុវត្តខាងវិញ្ញាណដ៏លេចធ្លោនៅក្នុងតំបន់។ ព្រះសង្ឃជាអ្នកបួសក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងសង្គមខ្មែរ។ ព្រះសង្ឃមិនត្រឹមតែជាអ្នកដឹកនាំសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ ថែមទាំងជាអ្នកអប់រំ ទីប្រឹក្សា និងអ្នករៀបចំសហគមន៍ផងដែរ។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់ពីឥទ្ធិពលនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទមកលើអរិយធម៌ខ្មែរ និងតួនាទីដ៏សំខាន់ដែលព្រះសង្ឃបានដើរតួក្នុងសង្គមបុរាណនេះ។
ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ
ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរក្នុងសតវត្សទី១៣ ហើយវាបានក្លាយទៅជាទម្រង់សាសនាដ៏លេចធ្លោយ៉ាងឆាប់រហ័ស។ អ្នកគ្រប់គ្រងខ្មែរ ចាប់ផ្តើមពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ បានទទួលយកទម្រង់នៃព្រះពុទ្ធសាសនានេះ ហើយបានបញ្ចូលការបង្រៀនរបស់ខ្លួនទៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកគាត់។ ប្រការនេះបាននាំឱ្យមានការកសាងប្រាសាទ និងវត្តអារាមជាច្រើននៅទូទាំងអាណាចក្រខ្មែរ ដែលល្បីល្បាញជាងគេគឺប្រាសាទអង្គរវត្ត។ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានផ្តល់នូវក្របខណ្ឌប្រកបដោយគុណធម៌ និងសីលធម៌សម្រាប់អរិយធម៌ខ្មែរ ដោយសង្កត់ធ្ងន់លើសារៈសំខាន់នៃមេត្តាធម៌ សប្បុរស និងសតិសម្បជញ្ញៈ។
ការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានជ្រាបចូលគ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃជីវិតខ្មែរ។ វាមានឥទ្ធិពលលើសិល្បៈ អក្សរសាស្ត្រ និងសូម្បីតែប្រព័ន្ធច្បាប់។ ប្រជាជនខ្មែរបានងាកទៅរកការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធសម្រាប់ជាការណែនាំក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ពួកគាត់ ហើយនេះជាភស្តុតាងនៅក្នុងសិលាចារឹកដែលនៅរស់រានមានជីវិត និងសិល្បៈតាំងពីសម័យនោះ។ ការសង្កត់ធ្ងន់លើភាពមិនស្ថិតស្ថេរនៃជីវិត និងសារៈសំខាន់នៃការរស់នៅប្រកបដោយសីលធម៌ និងសុជីវធម៌ ស្របតាមប្រជាជនខ្មែរ ហើយព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានចូលជ្រៅទៅក្នុងវប្បធម៌របស់ពួកគាត់។
ការទទួលយកពុទ្ធសាសនាថេរវាទក៏បាននាំឱ្យមានការធ្លាក់ចុះនៃសាសនាហិណ្ឌូ ដែលជាសាសនាលេចធ្លោនៅក្នុងតំបន់។ ព្រះហិណ្ឌូត្រូវបានជំនួសដោយព្រះពុទ្ធជាទីគោរពបូជា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ធាតុផ្សំនៃសាសនាហិណ្ឌូ ដូចជាជំនឿលើកម្មផល និងការចាប់បដិសន្ធិឡើងវិញ ត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងការយល់ដឹងខ្មែរអំពីព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ ភាពស៊ីសង្វាក់គ្នានេះ បានបង្កើតទម្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនាដ៏ពិសេសមួយ ដែលមានលក្ខណៈជាខ្មែរ។
តួនាទីព្រះសង្ឃក្នុងសង្គមខ្មែរ
ព្រះសង្ឃបានដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងសង្គមខ្មែរ ដោយបម្រើជាអ្នកដឹកនាំខាងវិញ្ញាណ និងជាអ្នកអប់រំសហគមន៍។ ពួកគាត់មានទំនួលខុសត្រូវក្នុងការថែរក្សា និងបញ្ជូនព្រះប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ហើយពួកគេបានធ្វើតាមរយៈការសូត្រគម្ពីរ សមាធិ និងការធ្វើពិធីសាសនា។ ព្រះសង្ឃគឺជាឥស្សរជនដែលមានការគោរពយ៉ាងខ្លាំង ហើយវត្តមានរបស់ពួកគេត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាប្រភពនៃពរជ័យ និងការការពារសម្រាប់សហគមន៍។
តួនាទីរបស់ព្រះសង្ឃបានពង្រីកហួសពីអាណាចក្រខាងវិញ្ញាណ។ ពួកគាត់ក៏បានចូលរួមនៅក្នុងការអប់រំយុវជនផងដែរ ដោយបង្រៀនពួកគេមិនត្រឹមតែចំណេះដឹងខាងសាសនាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែថែមទាំងអក្ខរកម្មជាមូលដ្ឋាន និងលេខផងដែរ។ ព្រះសង្ឃបានធ្វើជាទីប្រឹក្សាដល់អ្នកគ្រប់គ្រងដោយផ្តល់ការណែនាំអំពីបញ្ហាសីលធម៌ និងគុណធម៌។ ពួកគេក៏បានចូលរួមក្នុងការថែទាំសុខភាព ដោយប្រើចំណេះដឹងពីថ្នាំរុក្ខជាតិដើម្បីព្យាបាលអ្នកជំងឺ។ ព្រះសង្ឃគឺជាផ្នែកមួយដ៏សំខាន់នៃសង្គមខ្មែរ ហើយឥទ្ធិពលរបស់ពួកគេបានពង្រីកដល់គ្រប់ទិដ្ឋភាពនៃជីវិត។
ព្រះសង្ឃក៏មានតួនាទីក្នុងការថែរក្សាវប្បធម៌ខ្មែរផងដែរ។ ពួកគាត់ទទួលខុសត្រូវលើការថែរក្សាប្រាសាទ និងវត្តអារាម ដែលមិនត្រឹមតែជាកន្លែងគោរពបូជាប៉ុណ្ណោះទេ ប៉ុន្តែក៏ជាមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សា និងអភិរក្សវប្បធម៌ផងដែរ។ ព្រះសង្ឃជាអ្នកថែរក្សាភាសា និងអក្សរសាស្រ្តខ្មែរ ធានាថាចំណេះដឹងពីអតីតកាលត្រូវបានបន្សល់ទុកដល់កូនចៅជំនាន់ក្រោយ។ តួនាទីរបស់ពួកគេក្នុងការថែរក្សាវប្បធម៌ខ្មែរមិនអាចមើលរំលងបានឡើយ។
សរុបសេចក្តីមក ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ បង្កើតវប្បធម៌ សិល្បៈ និងសង្គម។ ព្រះសង្ឃក្នុងនាមជាអ្នកប្រតិបត្តិតាមទម្រង់នៃព្រះពុទ្ធសាសនានេះគឺជាឥស្សរជនដែលមានការគោរពយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ដែលបានផ្តល់ការណែនាំខាងវិញ្ញាណ ខាងពរជ័យ និងការអប់រំដល់សហគមន៍។ ពួកគាត់ក៏ចូលរួមក្នុងការថែរក្សាវប្បធម៌ខ្មែរ និងធ្វើជាទីប្រឹក្សាដល់អ្នកគ្រប់គ្រង។ ឥទ្ធិពលនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ និងព្រះសង្ឃនៅតែអាចឃើញសព្វថ្ងៃនេះនៅក្នុងប្រាសាទ និងសិលាចារឹកដែលរស់រានមានជីវិតពីអរិយធម៌ខ្មែរ។ កេរដំណែលរបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរនៅតែបន្តកើតមានក្នុងអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ដែលពួកគាត់នៅតែជាឥស្សរជនជាទីគោរពក្នុងការប្រតិបត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។
