អរិយធម៌ខ្មែរដែលរីកចម្រើនក្នុងប្រទេសកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នពីសតវត្សទី ៩ ដល់ទី ១៥ ត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ ទម្រង់នៃព្រះពុទ្ធសាសនានេះ ដែលសង្កត់ធ្ងន់លើការត្រាស់ដឹងផ្ទាល់ខ្លួន និងសីលធម៌បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការកំណត់តម្លៃសីលធម៌ និងអាកប្បកិរិយារបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។ ចំណុចសំខាន់មួយនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទគឺ សិក្ខាបទប្រាំ ដែលបម្រើជាមគ្គុទ្ទេសក៍សម្រាប់សីលធម៌ និងជាចំណុចកណ្តាលនៃការបង្រៀនសីលធម៌របស់សាសនា។ នៅក្នុងអត្ថបទនេះ យើងនឹងស្វែងយល់ពីឥទ្ធិពលនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទលើអរិយធម៌ខ្មែរ និងការសង្កត់ធ្ងន់លើសិក្ខាបទទាំងប្រាំក្នុងការណែនាំអំពីឥរិយាបថ។
អរិយធម៌ខ្មែរ៖ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ
អរិយធម៌ខ្មែរគឺជាអាណាចក្រដ៏មានអំណាច និងមានឥទ្ធិពលបំផុតមួយនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ជាមួយនឹងមរតកវប្បធម៌ដ៏សម្បូរបែបដែលត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ។ ទម្រង់នៃព្រះពុទ្ធសាសនានេះមានដើមកំណើតនៅប្រទេសស្រីលង្កា ហើយបានរីករាលដាលពាសពេញតំបន់នោះបានក្លាយជាសាសនាលេចធ្លោនៅក្នុងអាណាចក្រខ្មែរក្នុងអំឡុងសតវត្សទី១៣។ ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរប្រកាន់ខ្ជាប់ ដោយមើលឃើញថាជាមធ្យោបាយដើម្បីសម្រេចបាននូវការត្រាស់ដឹងផ្ទាល់ខ្លួន និងការសម្រេចខាងវិញ្ញាណ។ សាសនាក៏បានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការរៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធសង្គម និងនយោបាយនៃអរិយធម៌ខ្មែរ ដោយព្រះសង្ឃមានតួនាទីជាទីប្រឹក្សាព្រះមហាក្សត្រ និងដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការគ្រប់គ្រងអាណាចក្រ។
ការផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរត្រូវបានសម្របសម្រួលដោយការសាងសង់ប្រាសាទ និងវត្តអារាមជាច្រើននៅទូទាំងអាណាចក្រ។ ស្ថាប័នសាសនាទាំងនេះបានបម្រើជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃការសិក្សា និងការបដិបត្តិខាងវិញ្ញាណ ដែលព្រះសង្ឃ និងដូនជីអាចសិក្សាការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធ ហើយចូលរួមក្នុងសមាធិ និងការបដិបត្តិខាងវិញ្ញាណផ្សេងៗទៀត។ ប្រាសាទដែលល្បីជាងគេគឺប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលដើមឡើយត្រូវបានសាងសង់ជាប្រាសាទហិណ្ឌូ ប៉ុន្តែក្រោយមកបានប្តូរទៅជាប្រាសាទពុទ្ធសាសនា។ ស្ថាបត្យកម្ម និងសិល្បៈនៃអរិយធម៌ខ្មែរ ក៏ត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដោយមានប្រាសាទ និងចម្លាក់ជាច្រើនដែលបង្ហាញពីទិដ្ឋភាពនៃជីវិតរបស់ព្រះពុទ្ធ និងអាទិទេពពុទ្ធសាសនាដទៃទៀត។
ឥទ្ធិពលនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទមកលើអរិយធម៌ខ្មែរបានលាតសន្ធឹងហួសពីវិស័យសាសនា ដោយសារការបង្រៀនសីលធម៌នៃសាសនាបានបង្រួបបង្រួមតម្លៃ និងអាកប្បកិរិយារបស់ប្រជាជនខ្មែរ។ សិក្ខាបទទាំងប្រាំ ដែលជាចំណុចស្នូលនៃការអប់រំសីលធម៌របស់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាមគ្គុទ្ទេសក៍សម្រាប់ការរស់នៅប្រកបដោយគុណធម៌ និងត្រូវបានប្រជាជនខ្មែរគោរពយ៉ាងទូលំទូលាយ។ សិក្ខាបទទាំងនេះដែលហាមឃាត់ការសម្លាប់ ការលួច ការភូតភរ ការប្រព្រឹត្តិខុសផ្លូវភេទ និងការប្រើប្រាស់គ្រឿងស្រវឹង ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់រក្សាភាពសុខដុមរមនាក្នុងសង្គម និងការប្រតិបត្តខាងវិញ្ញាណផ្ទាល់ខ្លួន។
សីល និង សិក្ខាបទ ៥
សិក្ខាបទទាំងប្រាំគឺជាទិដ្ឋភាពជាមូលដ្ឋាននៃការបង្រៀនសីលធម៌របស់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ និងបម្រើជាការណែនាំសម្រាប់សីលធម៌។ សិក្ខាបទទាំងនេះត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាវិធីមួយដើម្បីបណ្តុះគុណធម៌ និងជៀសវាងអំពើដែលនាំឲ្យមានគ្រោះថ្នាក់ដល់ខ្លួននិងអ្នកដទៃ។ សិក្ខាបទទី១ ដែលហាមមិនឲ្យសម្លាប់ ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានសារៈសំខាន់បំផុត ព្រោះវាឆ្លុះបញ្ចាំងពីគោលការណ៍ព្រះពុទ្ធសាសនា នៃអាហំសា ឬការមិនធ្វើបាប។ សិក្ខាបទទី ២ ដែលហាមលួច ត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាកត្តាចាំបាច់សម្រាប់រក្សាការជឿទុកចិត្ត និងភាពសុខដុមរមនាក្នុងសង្គម។ សិក្ខាបទទី ៣ ដែលហាមមិនឲ្យភូតភរ ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់បណ្ដុះភាពស្មោះត្រង់ និងសុចរិតភាព។ សិក្ខាបទទី៤ ដែលហាមប្រាមការប្រព្រឹត្តិខុសផ្លូវភេទ ត្រូវបានគេមើលឃើញថា ជាមធ្យោបាយរក្សាការគោរពខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ។ សិក្ខាបទទី ៥ ដែលហាមប្រើគ្រឿងស្រវឹង ត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់រក្សាភាពច្បាស់លាស់នៃផ្លូវចិត្ត និងការគ្រប់គ្រងខ្លួនឯង។
ការសង្កត់ធ្ងន់លើសីលប្រាំក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងនៅក្នុងជីវិតប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជនខ្មែរដែលខិតខំអនុវត្តតាមគោលការណ៍សីលធម៌ទាំងនេះក្នុងការប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយអ្នកដទៃ។ សិក្ខាបទត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាវិធីបណ្តុះកម្មផលល្អ ដែលគេជឿថានឹងនាំទៅរកកំណើតដ៏ប្រសើរក្នុងជីវិតខាងមុខ។ ប្រជាជនខ្មែរក៏យល់ឃើញថា សិក្ខាបទជាផ្លូវឈានទៅរកការត្រាស់ដឹងផ្ទាល់ខ្លួន ព្រោះគេជឿថា ការធ្វើតាមសិក្ខាបទនោះ នាំឱ្យចិត្តស្អាតស្អំ និងយល់កាន់តែស៊ីជម្រៅអំពីពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ សិក្ខាបទក៏ត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាវិធីរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គមផងដែរ ព្រោះវាលើកកម្ពស់ការប្រព្រឹត្តដែលអំណោយផលដល់សង្គមដែលមានសុខដុមរមនា។
ការសង្កត់ធ្ងន់លើសិក្ខាបទប្រាំក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរក៏ត្រូវបានឆ្លុះបញ្ចាំងក្នុងប្រព័ន្ធច្បាប់ដែលត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលខ្លាំងពីគោលការណ៍ព្រះពុទ្ធសាសនា។ សិក្ខាបទត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាមធ្យោបាយមួយក្នុងការរក្សាសណ្តាប់ធ្នាប់សង្គម និងទប់ស្កាត់ឧក្រិដ្ឋកម្ម ហើយត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងច្បាប់ និងបទប្បញ្ញត្តិនៃអាណាចក្រខ្មែរ។ ការដាក់ទោសទណ្ឌចំពោះការបំពានសិក្ខាបទនេះ ច្រើនតែមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរ ព្រោះវាត្រូវបានគេមើលឃើញថាជាការរំលោភលើសណ្តាប់ធ្នាប់សីលធម៌សង្គម។ ប្រជាជនខ្មែរក៏យល់ឃើញថា សិក្ខាបទជាវិធីបណ្តុះគុណធម៌ ព្រោះគេជឿថា ការធ្វើតាមសិក្ខាបទនោះ នឹងនាំទៅរកការកើតជាថ្មីក្នុងជីវិតបន្ទាប់។
សរុបមក អរិយធម៌ខ្មែរត្រូវបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ដែលដើរតួយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការកំណត់តម្លៃសីលធម៌ និងអាកប្បកិរិយារបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ។ សិក្ខាបទទាំងប្រាំ ដែលជាមគ្គុទ្ទេសក៍សម្រាប់ចរិយាធម៌ ត្រូវបានគេគោរពយ៉ាងទូលំទូលាយដោយប្រជាជនខ្មែរ ហើយត្រូវបានគេមើលឃើញថាមានសារៈសំខាន់សម្រាប់ការថែរក្សាសុខុមាលភាពសង្គម និងការអភិវឌ្ឍន៍ផ្លូវចិត្តផ្ទាល់ខ្លួន។ ការសង្កត់ធ្ងន់លើសិក្ខាបទប្រាំនៅក្នុងអរិយធម៌ខ្មែរ ឆ្លុះបញ្ចាំងពីជីវភាពរស់នៅប្រចាំថ្ងៃរបស់ប្រជាជន ប្រព័ន្ធច្បាប់ និងស្ថាប័នសាសនានៃអាណាចក្រ។ កេរដំណែលនៃព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ និងសិក្ខាបទ៥ នៅតែបន្តមានឥទ្ធិពលលើវប្បធម៌ និងតម្លៃរបស់ប្រទេសកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ន។
